İŞKENCENİN VE GAYRİİNSANİ YA DA KÜÇÜLTÜCÜ CEZA VEYA MUAMELENİN ÖNLENMESİNE DAİR AVRUPA SÖZLEŞMESİ’NE EK 1 NUMARALI PROTOKOL'E İLİŞKİN BİLGİ NOTU
Protokol’ün imza ve yürürlüğe giriş tarihine ilişkin bilgiler
Protokol, 4 Kasım 1993 tarihinde Strazburg’da kabul edilmiştir. Protokol, tüm üye devletlerin onayının ardından, 1 Mart 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Şubat 2022 itibariyle Protokol’e taraf olan/katılan devlet sayısı 43’tür. Protokol’e en son taraf olan ülke ise Ermenistan’dır (2002).
Protokol’ün amacı
Sözleşme’ye Ek Bir Numaralı Protokol, İşkencenin ve Gayriinsani ya da Küçültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi (Sözleşme)’yi Avrupa Konseyi üyesi olmayan ülkelere açmaktadır. Protokol, Avrupa Konseyi'ne üye olmayan devletlerin de Bakanlar Komitesi’nin daveti üzerine Sözleşme’ye taraf olabilmelerini sağlamak amacıyla, Sözleşme’nin 5’inci, 12’nci, 18’inci, 19’uncu, 20’nci ve 23’üncü maddelerini değiştirmektedir. Bu Protokol'ün önemi, Avrupa Konseyi'nin bu tür davetlerin gönderilebileceği Devletlerin çoğunu kapsayacak şekilde genişlemesiyle azalmıştır.
Protokol ile Sözleşme’de yapılan değişiklikler
Protokol ile yapılan değişiklikler, Avrupa Konseyi üyesi olmayan ülkelerin Sözleşme’ye katılmalarını ve Komitede temsil edilmelerine imkan verecek değişikliklerdir. Bu kapsamda:
- Sözleşme’nin 5. maddesine; Avrupa Konseyi’ne üye olmayan bir Devletin Komite üyesini belirlemek üzere, Avrupa Konseyi Danışma Meclisi Bürosunun, söz konusu Devletin Parlamentosunu, en az 2’si kendi vatandaşı olan 3 aday göstermeye davet edeceği ve Bakanlar Komitesince yapılacak seçimin, ilgili devlete danışıldıktan sonra gerçekleştirileceği hükmü eklenmiştir (m. 1)
- Sözleşme’nin 12. maddesinin; “Komite, 11. maddede yer alan gizlilik kurallarına bağlı olarak, her yıl faaliyetleri konusunda Bakanlar Komitesi’ne bir genel rapor sunacak, bu rapor Danışma Meclisi’ne ve Sözleşme’ye taraf olup Avrupa Konseyi üyesi olmayan Devletlere gönderilecek ve kamuya açıklanacaktır." şeklinde düzenleneceği kabul edilmiştir (m.2).
- Sözleşme’nin 18. maddesine; “ Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Avrupa Konseyi'ne üye olmayan herhangi bir devleti Sözleşme’ye taraf olmaya davet edebilecektir.” ifadesinin ekleneceği belirtilmiştir (m.3).
- Sözleşme’nin 19. maddesinin 2. paragrafında, ilgili maddede yer alan “üye” kelimesinin kaldırılacağı ve “veya tasvib” kelimelerinin “tasvib veya taraf olma” olarak değiştirileceği kabul edilmiştir (m. 4).
- Sözleşme’nin 20. maddesinin 1. paragrafındaki “veya tasvib” kelimelerinin “tasvib veya katılma” olarak değiştirileceği düzenlenmiştir (m. 5).
- Sözleşme’nin 23. maddesinin giriş cümlesinin, “Sözleşme’ye taraf Avrupa Konseyi'ne üye olan ve üye olmayan Devletlere” şeklinde değiştirileceği belirtilmiştir (m.6/1).
- Sözleşme’nin 23. maddesinin b fıkrasındaki, "veya tasvib" kelimelerinin "tasvib veya katılma" olarak değiştirileceği düzenlenmiştir (m.6/2).
Protokol’e çekince konulup konulamayacağı
Protokol’ün 7/1-b maddesine göre devletler, Protokol’e çekince koyabilmektedir.
Türkiye’nin durumu
Türkiye, Protokol’ü 10 Mayıs 1995 tarihinde imzalamıştır. 4 Nisan 1997 tarih ve 4237 sayılı Onaya Uygun Bulma Kanunu 10 Nisan 1997 tarih ve 22960 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Protokol’ün onaylanmasını kararlaştıran 7 Mayıs 1997 tarih ve 97/9455 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Protokol’ün resmi Türkçe çevirisi, 23 Haziran 1997 tarih ve 23028 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Protokol, Türkiye bakımından 1 Mart 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye, Protokol’e hiçbir çekince veya beyanda bulunmadan taraf olmuştur.