1. Bireysel Başvuruların İncelenme Usulü
Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruları üç aşamada incelemektedir.
Birinci aşama, Bireysel Başvuru Bürosu tarafından yapılan ve şartları taşımaması durumunda idari ret kararı verilen ön inceleme aşamasıdır.
İkinci aşama, Komisyonlarca yapılan ve şartları taşıması hâlinde kabul edilebilirlik kararı, taşımaması hâlinde ise kabul edilemezlik kararı verilen kabul edilebilirlik aşamasıdır.
Son olarak üçüncü aşaması, Anayasa Mahkemesi’nin Bölümleri tarafından yapılan esas incelemesidir. Esas incelemesi sonucunda bir hak ihlali olup olmadığına karar verilir.
A. Ön İnceleme Aşaması
Bireysel Başvuru Bürosu’nca yapılan Ön inceleme, bireysel başvurunun hazırlık incelemesi niteliğindeki ilk aşamadır. Büronun yaptığı bu hazırlık incelemesi, Anayasa Mahkemesi’ne yapılan bireysel başvurunun kabul edilebilirlik incelemesinin yapılabilme şartlarına sahip olup olmadığının denetlenmesi anlamına gelmektedir. Bireysel Başvuru Bürosu, başvuru dilekçesini, şeklî unsurlar yönünden incelemektedir.
Genel hatlarıyla, Başvuru formunda veya eklerinde herhangi bir eksiklik bulunup bulunmadığı ve başvurunun süresinde yapılıp yapılmadığı incelenmektedir.
Başvurular, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün ekinde örneği bulunan ve Mahkemenin internet sitesinde de yayımlanan başvuru formu kullanılarak, Türkçe yapılmaktadır. Başvuru formunun nasıl doldurulacağı, ekranın sol üstündeki linkte yer alan videoda ayrıntılı bir biçimde açıklanmaktadır. Bu videoda genel koşullara ilişkin bilgilendirme yapıldığından form ile nasıl başvuru yapılacağı ayrıntılı olarak ele alınmayacaktır. (Burda bi es olmalı sonraki cümleye geçerken)
Başvuru formunda yer alması gereken unsurlar şunlardır:
- Başvurucunun T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, cinsiyeti, uyruğu, mesleği ve adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
- Başvurucunun tüzel kişi olması hâlinde; Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası, unvanı, adresi ve tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin adı, soyadı ve T.C. kimlik numarası, MERSİS numarasının bulunmaması hâlinde tüzel kişinin vergi numarası veya kayıtlı olduğu sicil ve numarası ile varsa telefon numaraları ve kayıtlı elektronik posta adresi.
- Başvurunun, avukat vasıtasıyla yapılması hâlinde; avukatın adı, soyadı, kayıtlı olduğu baro ve sicil numarası, yazışma adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi. Başvurunun, avukat olmayan kanuni temsilci vasıtasıyla yapılması hâlinde; kanuni temsilcinin T.C. kimlik numarası, adı, soyadı, anne adı, baba adı, doğum tarihi, uyruğu, yazışma adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi.
- Kamu gücünün ihlale neden olduğu iddia edilen işlem, eylem ya da ihmaline dair olayların tarih sırasına göre özeti.
- Bireysel başvuru kapsamındaki güncel ve kişisel haklardan hangisinin hangi nedenle ihlal edildiği ve buna ilişkin gerekçeler ve delillere ait özlü açıklamalar.
- İhlal edildiği iddia edilen temel haklar. bunlara ilişkin açıklamaların birbirleriyle ilişkilendirilerek ayrı ayrı yapılması gerekmektedir.
- Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların tarih sırasına göre yazılması.
- Başvuru yollarının tüketildiği veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih.
- Başvuru mazeret nedeniyle süresi içinde yapılamamışsa buna dair açıklamalar.
- Başvurucunun talepleri.
- Başvurucunun Mahkeme önünde devam eden bir başka başvurusu varsa numarası.
- Varsa kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebi ve bunun gerekçeleri.
- Kısa mesaj (SMS) veya elektronik posta yoluyla bilgilendirme yapılmasını isteyip istemediği.
- Başvurucunun veya avukatının ya da kanuni temsilcisinin imzası.
- Varsa tedbir talebi ve bunun gerekçeleri.
Başvuru formuna aslının veya onaylı örneklerinin eklenmesi zorunlu olan belgeler ise şunlardır:
- Kanuni temsilci veya avukat vasıtasıyla takip edilen başvurularda başvurucuyu temsile yetkili olduğuna dair mevzuata uygun belge. Tüzel kişi adına kanuni temsilcinin başvurması hâlinde, başvuru tarihi itibarıyla temsile yetkili olunduğunu gösteren resmî belgenin onaylı örneği.
- 2020 yılı için 446,90 TL harcın ödendiğine dair belge.
- Başvuru bizzat yapılmış ise başvurucunun kimliğini tespite yarar resmî belgenin onaylı örneği.
- Nihai karar ya da işlemi öğrenme tarihini gösteren belge.
- Başvuruda ileri sürülen hak ihlali iddialarını temellendirecek belgelerin onaylı örnekleri.
- Tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler.
- Olağan ve olağanüstü kanun yolu başvuru dilekçelerinin onaylı örnekleri.
- Başvuru süresinde yapılamamışsa varsa mazereti ispatlayan belgeler.
- Adli yardım talebi varsa başvurucunun yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeler ile mevzuatta adli yardım talebinde bulunabilmek için öngörülen diğer belgeler.
Başvuru formu doldurulurken ve başvuru formunda ekler sunulurken dikkat edilmesi gereken birtakım ilkeler bulunmaktadır. Başvuru formu, okunaklı ve başvurunun esasına yönelik özlü bilgileri içerir şekilde hazırlanmalıdır. Başvuru formunun ekler hariç on sayfayı geçmesi hâlinde ayrıca başvuru formuna olayların özetinin eklenmesi gerekmektedir. Başvuru formunun ekinde sunulan belgeler, tarih sırasına göre numaralandırarak her bir belgeyi tanımlayıcı başlıklar hâlinde dizi pusulasına bağlanarak sunulmalıdır. (Başvuru formunun doldurulmasına ilişkin ayrıntılı bilgilerin yer aldığı videomuzu izlemek için tıklayınız.)
Bahsedilen unsurlarda eksiklik tespit edilmesi halinde bunların tamamlattırılması için başvurucuya, varsa avukatına veya kanuni temsilcisine on beş günü geçmemek üzere kesin bir süre verilir. Geçerli bir mazeret olmaksızın verilen kesin sürede eksiklikler tamamlanmadığı takdirde başvurunun reddine karar verilmektedir. Bu karara tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde Komisyona itiraz edilebilir. Bu konuda Komisyonların verdiği kararlar kesindir.
Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. Haklı bir mazeret nedeniyle süresi içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihten itibaren on beş gün içinde ve mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilirler.
Bireysel Başvuru Bürosunda yapılan ön inceleme neticesinde herhangi bir eksikliğin bulunmaması ya da tespit edilen eksikliğin tamamlanması durumunda Büro, başvuruyu kabul edilebilirlik incelemesinin yapılması için Komisyon’a sevk eder.
B. Kabul Edilebilirlik İncelemesi
Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik bakımından incelemesi komisyonlar tarafından yapılmaktadır.
Başvuru hakkında kabul edilebilirlik kararı verilebilmesi için:
- Başvuru formunda veya eklerinde herhangi bir eksiklik bulunmamalı,
- Başvuru süresinde yapılmış olmalıdır.
- Başvuru konusuna ilişkin olarak, ihlal edildiği iddia edilen hakkın hem Anayasada güvence altına alınmış, hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Sözleşmeye ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamında düzenlenmiş haklardan biri olması gerekmektedir. Bu haklar; yaşam hakkı, işkence yasağı, kölelik ve zorla çalıştırma yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, adil yargılanma hakkı, suçların ve cezaların kaanunîliği, özel hayat ve aile hayatına saygı hakkı, konut dokunulmazlığı hakkı, haberleşme özgürlüğü, düşünce ve ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşü özgürlüğü, mülkiyet hakkı, eğitim ve öğretim hakkı, serbest seçim hakkı, etkili başvuru hakkı ve diğer haklarla bağlantılı olmak koşuluyla ayrımcılık yasağıdır.
- İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekmektedir. Bireysel başvurunun başvuru yolu öngörülmüşse tüketildiği tarihten. Öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekmektedir. Ancak, ağır hastalık ve mücbir sebep dolayısıyla mazeret bildirerek, sebebin ortadan kalkmasından itibaren onbeş gün içinde başvuru yapılabilir. Söz konusu durumda, tedavi görülen süre mazeret olarak Kabul edilecektir. Bu nedenle de mazeret ortadan kalktıktan sonra da başvuru yapılması mümkündür.
- Başvurunun, Yasama işlemleri aleyhine, düzenleyici idari işlemler aleyhine, Anayasa Mahkemesi kararları aleyhine Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler aleyhine yapılmaması gerekmektedir.
Başvuru Hakkı
- Başvurunun ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda, kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz. Özel hukuk tüzel kişileri sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilir. Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklar dışında olmak kaydıyla yabancılar da bireysel başvuru yapabilir.
- Bireysel başvurunun doğrudan mahkemeye, yerel mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla yapılmış olması gerekmektedir.
- Ek olarak, adli yardım talebinde bulunulması hariç olmak üzere, Bireysel başvuru için öngörülen harcın tam yatırılmış olması gerekmektedir. 2020 yılı için bu miktar yaklaşık 447 türk lirasıdır. Ayrıca, Başvurunun Anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan bir başvuru olmaması ve başvurucunun önemli bir zarara uğraması gerekmektedir. Önem taşıma ve zarar uğrama koşulu birlikte gerçekleşmesi durumunda başvuru kabul edilebilir bulunmaktadır.
- Başvurunun, açıkça dayanaktan yoksun olmaması gerekmektedir. Bu bakımdan başvurunun açık ve görünür bir ihlalin olmadığı, karmaşık ve zorlama, kanıtlanmamış şikâyetler içeren veya temyiz mercii şikâyetinden ibaret olan bir başvuru olmaması gerekmektedir.
- Son olarak, Başvuru hakkının kötüye kullanılmaması gerekmektedir.
Başvuru hakkının kötüye kullanılmaması 5 başlık altında incelenebilir. Anayasa mahkemesine göre;
1) Mahkemesiyi yanıltmak amacıyla kasten gerçek olmayan maddi vakıalara dayanılması veya bu nitelikte bilgi ve belge sunulması,
2) başvurunun değerlendirilmesi noktasında esaslı olan bir unsur hakkında bilgi verilmemesi,
3) başvuru yapıldıktan sonra gelişen durumların mahkemeye bildirililmemesi veya başvurunun değerlendirilmesi sürecinde vukû bulan ve söz konusu değerlendirmeyi etkileyecek nitelikte yeni ve önemli gelişmeler hakkında Anayasa Mahkemesi’nin bilgilendirilmemesi suretiyle başvuru hakkında doğru bir kanaat oluşturulmasının engellenmesi,
4) medeni ve meşru eleştiri sınırları saklı kalmak kaydıyla, bireysel başvuru amacıyla bağdaşmayacak surette hakaret, tehdit veya tahrik edici bir üslup kullanılması,
5) söz konusu başvuru yolu kapsamında ihlalin tespiti ile ihlal ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına ilişkin amaçla bağdaşmayacak surette; içeriksiz bir başvuruda bulunulması
durumunllarında başvuru hakkının kötüye kullanıldığı kabul edilmektedir. Bireysel başvuru hakkının açıkça kötüye kullanıldığının tespiti hâlinde yargılama giderlerinin dışında, ayrıca iki bin Türk Lirasından fazla olmamak üzere disiplin para cezasına hükmedilir.
C. Esas İncelemesi
Komisyonlar tarafından yapılan kabul edilebilirlik incelemesi neticesinde kabul edilebilir bulunan başvurular, esas incelemesi yapılmak üzere Bölümlere havale edilir.
Bazı durumlarda, kabul edilebilirliğin esasla birlikte değerlendirilmesi amacıyla başvuruların bölümlere havale edilmesi de söz konusu olabilmektedir.
Özet olarak; başvurunun kabul edilebilir bulunabilmesi için,
- süresi içinde başvurunun doğru yere verilmesi,
- harcın yatırılması
- başvuru formunun doğru şekilde doldurulması ve olaylar ve olguların doğru aktarılması gerekmektedir.
Bu nedenle başvuru formunun dikkatli doldurulması, hak kaybına yol açmaması açısından faydalı olacaktır.
Kabul edilebilirlik kriterleri ve başvuruların inceleme usulüne ilişkin hazırlamış olduğumuz videomuzu izlemek için tıklayınız.