Birleşmiş Milletler Şartı giriş kısmı dahil olmak üzere birçok kez insan haklarının korunması ve geliştirilmesine vurgu yapmıştır. İnsan haklarına saygının geliştirilmesi ve güçlendirilmesinde uluslararası işbirliğini sağlamak için atılan ilk adımlardan birisi BM İnsan Hakları Komisyonu’nun kurulması olmuştur.
1946 senesinde Eleanor Roosevelt, BM İnsan Hakları Komisyonu’nun ilk başkanı olarak seçilmiştir. Komisyon aynı yıl, belki de tarihte ulusların kendi vatandaşlarına ve birbirlerine karşı nasıl davranacağının ilkelerini belirlemede ilk girişim olarak nitelendirilebilecek bir metin hazırlamak için çalışmalara başlamıştır.
2 yıl boyunca süren çalışmalara değişik kültürlerden, sosyal çevrelerden, farklı hukuk geleneklerinden gelen temsilciler katılmıştır. Nihayetinde Paris’te 10 Aralık 1948’de sabah saat 3’te tek bir muhalif oy bile olmadan İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) kabul edilmiştir. Beyanname, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 10 Aralık 1948 tarih ve 217 A(III) sayılı Kararıyla ilan edilmiştir.
Beyannamenin hazırlanmasında büyük rolü olan Eleanor Roosevelt BM Genel Kurulunda Beyanname ’den şu sözlerle bahsetmiştir:
“Bu insan hakları evrensel beyannamesi tüm dünyadaki insanların uluslararası Magna Carta’sı olabilir.”
Gerçekten de geride bıraktığımız 71 yıllık süreçte İHEB “insan haklarının anayasası” sıfatıyla kendine uluslararası alanda yer edinmiştir. Geçmişten günümüze insan haklarının tanımı ve özelliklerinde kullanılan temel terimlerin hepsi İHEB’de yer almaktadır.
İHEB; medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel hakların yer aldığı 30 maddelik bir metindir. İHEB özünde bağlayıcılık özelliği taşımasa da İHEB’de yer alan haklar ilerleyen yıllarda bağlayıcı anlaşmalarla yerini sağlamlaştırmıştır. Bunun yanı sıra İHEB günümüzde uluslararası hukukun genel ilkeleri arasında değerlendirilmektedir. Ayrıca Beyanname 500’den fazla dile çevrilerek, dünyanın en çok çevrilen belgesi unvanına da sahip olmuştur.
BM’de İHEB’in kabulü sırasında oy veren Türkiye’de ise, 6 Nisan 1949 tarih ve 9119 Sayılı Bakanlar Kurulu ile “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin Resmî Gazete’de yayınlanması, yayımdan sonra okullarda ve diğer eğitim müesseselerinde okutulması ve yorumlanması ve Beyanname hakkında radyo ve gazetelerde münasip neşriyatta bulunulması” kararlaştırılmıştır. Bakanlar Kurulu Kararı 27 Mayıs 1949 tarih ve 7217 Sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmıştır.
1950 yılında BM bünyesinde alınan bir kararla, İHEB’in BM Genel Kurulu tarafından kabul edildiği gün olan 10 Aralık tarihinin İnsan Hakları Günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır.
İnsan Hakları Günü aracılığıyla; her yıl 10 Aralık tarihinde bütün insanların sahip olması gereken hak ve özgürlüklerin gerçekleşeceği bir toplumsal ve uluslararası düzene ulaşma arzusu tekrar hatırlanmaktadır.
***